Crux in medio ecclesiae - najstarsze monumentalne krucyfiksy z cysterskich kościołów w Loccum, Pforta i Sorø

• Main Author: Janusz Nowiński (Author)
• Format: Book
• Published: The Francis de Sales Scientific Society (TNFS.PL), 2022-12-01T00:00:00Z.
• Subjects: article
• Online Access: Connect to this object online.
• Notes: 10.21852/sem.2016.3.14; 1232-8766; 2450-1328
• Keywords: cystersi sztuka; altare sanctae crucis; Paradisus; lignum vitae; arbor vitae; Loccum; Education; L; Social Sciences; H
• Source: Seminare, Vol 37, Iss 3 (2022)

Obok ołtarza głównego, który był centrum sanctuarium klasztornego kościoła cystersów, i ku któremu zwrócony był chór mnichów, ołtarz Św. Krzyża (altare crucis), ulokowany przed przegrodą chóru, stanowił drugi istotny element wyposażenia i ośrodek liturgicznej przestrzeni cysterskiego kościoła. Ołtarz ten, umiejscowiony in medio ecclesiae i zwrócony ku chórowi konwersów, był najważniejszym liturgicznie i plastycznie miejscem w zachodniej partii klasztornej świątyni. Na ołtarzu tym, oprócz ceremonii liturgicznych, były prezentowane relikwie. Z jego kompozycją od początku był związany monumentalny krucyfiks wieńczący przegrodę oddzielającą chór mnichów od chóru konwersów. Jego obecność, wraz z drewnianą materią i malowanym wizerunkiem Chrystusa Ukrzyżowanego, zalecały najstarsze postanowienia kapituły generalnej z 1134 r. Do najstarszych zachowanych tego typu krucyfiksów należą krzyże z cysterskich opactw Loccum, Pforta i Sorø. Trzy najstarsze krucyfiksy, wieńczące in medio ecclesiae przegrody chóru i ołtarze Św. Krzyża, charakteryzuje połączenie ikonografii crux gemmata i lignum vitae, co komponuje w efekcie tryumfalny obraz krzyża - crux triumphalis. Monumentalne krucyfiksy, ukazane jako chwalebne drzewo życia, realizują ideę cysterskiego kościoła jako Raju z umieszczonym w jego centrum drzewem życia - ecclesia est paradisus et lignum vitae est in medio paradisi. Trwanie tej koncepcji ideowej znajdzie swoje potwierdzenie jeszcze w połowie XIV w., o czym świadczy monumentalny krucyfiks-lignum vitae nad przegrodą chóru i ołtarzem Św. Krzyża w kościele opactwa w Doberan.